Narratieve Therapie

In het kort: wat doen narratief geïnspireerde hulpverleners?

• Zo spreken met mensen over problemen dat er zo weinig mogelijke onbedoeld negatieve effecten zijn van dat spreken.

• Ruimte creëren om te denken en spreken over

       ° problemen en hun effecten,

       ° factoren die de problemen in de hand werken (zowel heel concrete als bredere contextfactoren).

• Het ook mogelijk maken om te denken en spreken over

       ° wat men belangrijk en kostbaar vindt,

       ° waar men op hoopt en naartoe wil leven,

       ° vaardigheden en waardevolle inzichten en kennis.

• Bijdragen tot een rijke beschrijving hiervan zodat dit leidt tot een groter vertrouwen in zetten van stappen in de richting van wat men belangrijk vindt en het gebruik van bepaalde inzichten en kennis.

• Mensen helpen om betekenisvolle rode draden in hun geschiedenis en leven te ervaren, die een basis kunnen zijn voor het denken en voor verdere stappen.

• Bijdragen tot het zich verbonden weten met andere mensen rond belangrijke waarden en intenties.

Narratieve therapie is gegroeid uit het werk van Michael White en David Epston. Het heeft toepassingen voor het werken met gemeenschappen, groepen, gezinnen, koppels en individuen (jong en oud).

De term 'narratief' wijst er op dat het ‘verhaal’ een belangrijke metafoor is voor deze vorm van therapeutische gesprekken.

Dit inspireert therapeuten niet om zelf verhalen uit te vinden of om bestaande inspirerende verhalen te vertellen aan mensen. Wel gaat men uit van de grote invloed die verhalen hebben op mensen. En met verhalen bedoelt men geen literair verdienstelijke verhalen maar betekenisstructuren waarbij wij verschillende elementen in de loop van een tijdsverloop met elkaar verbinden volgens een thema.

Verhalen zijn niet zomaar zeepbellen: ze geven vorm aan de loop van het leven. Ze zijn de bedding waardoor het leven stroomt. Narratieve therapeuten zijn zich daar erg bewust van en luisteren bijgevolg naar verhalen die een beperkende invloed hebben op het leven van mensen én naar mogelijke sporen van alternatieve verhalen die ondersteunend zouden kunnen zijn voor een bevredigend leven.

Dit is een ander uitgangspunt dan wanneer men bijv.

• de metafoor van ‘ziekte’ gebruikt in het denken (en handelen) over verschijnselen als ‘angststoornissen’ of ‘stemmingsstoornissen’; of
• de metafoor van de ‘wetenschappelijke empirische cyclus’ als insteek neemt om ‘objectiveerbare’ klachten en problemen te begrijpen in hun samenhang met elkaar en met ‘causale’ en ‘instandhoudende’ ‘factoren’, of
• ervan vertrekt dat moeilijkheden erop wijzen dat men bepaalde ‘tekorten’ heeft die moeten gecompenseerd worden door te leren ‘vaardigheden’; of
• de metafoor van de stoommachine gebruikt en het zo voorstelt dat mensen kunnen ‘zitten’ met ‘vastzittende’ emoties die er zouden moeten kunnen ‘uitkomen’.

Leven is veelverhalig

Narratieve therapeuten houden in hun achterhoofd dat er niet één verhaal bestaat dat een mens of een leven kan dekken. In een levensloop en in een mens lopen vele verhaallijnen. Zo kan er bijv. een verhaallijn zijn dat ik als kind bepaalde vormen van disrespect ondergaan heb, die negatieve effecten uitoefenden op mijn leven, en dat ik er zelfs nu nog soms negatieve effecten van ondervind. Daarnaast kan er nog een verhaallijn lopen dat ik mezelf soms heb weten veilig stellen tegen bepaalde vormen van disrespect, dat ik mensen opgezocht heb die me met respect bejegenden, dat ik een bepaalde droom voor mijn leven heb weten vasthouden en dat ik er naar streef om respect op te brengen voor mens en dier. Deze en andere verhaallijnen kunnen teruggevonden worden in mijn leven. 

Narratief therapeutische gesprekken kunnen het mogelijk maken om zulke verhaallijnen te identificeren en rijk aan betekenis laten worden, zodat het meer mogelijk wordt voor mensen om van hieruit te denken, te voelen en te handelen.

Sommige verhalen oefenen negatieve effecten uit op ons leven. Om met het voorbeeld verder te gaan: stel dat ik beïnvloed word door het verhaal dat ik die vormen van disrespect verdiende omdat ik stout of stom was, of dat ik beschadigd ben door trauma, of  dat je maar kan geven aan je kinderen wat je zelf gekregen hebt. Zeker verhalen die mensen aanpraten dat problemen voortvloeien uit wie ze zijn of iets zeggen over wie ze zijn, kunnen mensen danig beperken in hun denken, voelen en handelen. Narratief therapeutische gesprekken kunnen mensen helpen om de effecten van zulke verhalen op hun leven scherper in het vizier te krijgen, en er stelling tegenover in te nemen, gebaseerd op wat hen dierbaar is. 

Macht en onmacht

Deze benadering is complexer dan deze korte beschrijving suggereert. Eén factor die de complexiteit groter maakt is dat sommige verhalen meer invloed hebben dan andere. In elke cultuur zijn immers – op elk gegeven moment - bepaalde verhalen meer deel van het weefsel van de alledaagse realiteit dan andere. We worden allemaal geboren in zogezegde 'culturele verhalen': dominante ideeën over wat 'normaal' is. Die geven vorm aan onze kijk op wat mogelijk is. Wij denken meestal niet over het soort verhalen waarin we geboren zijn als verhalen. We zien ze als ‘realiteit’. 

Binnen het narratieve therapie- en gemeenschapswerk heeft men veel oog voor reële machtsonevenwichten (op economisch, sociaal, gender-, seksueel, cultureel en ander vlak) en de effecten ervan op mensen hun leven.  Er is veel respect voor diversiteit, voor anders-zijn dan datgene wat 'normaal' of overheersend is.

Binnen de narratieve therapie zijn een aantal leidraden ontwikkeld rond het voeren van helpende gesprekken, o.a. :

• gesprekken die helpen om problemen, kwaliteiten, hoop, intenties, enz. te externaliseren zodat men ze kan onderzoeken en er een eigen positie tegenover innemen,
• gesprekken die een rijke verhaalontwikkeling ondersteunen van geprefereerde, helpende verhaallijnen,
• re-membering gesprekken, waarin mensen zich op een rijke manier kunnen her-verbinden met betekenisvolle personen en figuren uit hun leven,
• gesprekken die het mogelijk maken om datgene wat impliciet aanwezig is in expressies van wanhoop, verdriet, psychologische pijn te identificeren en op een rijke manier in verhaal te brengen,
• een context creëren waarbij getuigen een wezenlijke bijdrage leveren tot het waarmerken en versterken van de stappen en inzichten van mensen,
• mensen bijstaan in het stap voor stap loskomen van vertrouwde visies en het ontwikkelen van een nieuwe kijk op zichzelf en hun leven ('Stellingen bouwen in de ruimte tussen ‘wat vertrouwd is’ en ‘wat mogelijk is om te weten’'),
• gesprekken rond trauma die meerverhaligheid ondersteunen en die niet re-traumatiserend zijn,
• gesprekken over mislukking die helpen om op het spoor te komen wat kostbaar en dierbaar is voor mensen,
• gesprekken rond geweld.

Er zijn specifieke methodieken ontwikkeld voor het werken met groepen en gemeenschappen ('Tree of life', 'team of life', collectieve documenten, ...).

Andere omschrijvingen vind je bij:

• Commonly asked questions (Dulwich Centre Website)
• en.wikipedia.org/wiki/Narrative_therapy

Wil je op de hoogte gehouden worden van initiatieven rond narratieve therapie, dan kan je je e-mail hieronder inbrengen.